Wieringermeer, 18 november 2025

[ Overnemen van dit artikel is NIET toegestaan. Scroll naar beneden voor contact met de auteur. ]

‘Wil je bijdragen aan vrede en veiligheid? Word reservist bij Defensie!’ Met deze slogan roept de overheid ons op om parttime militair te worden. Deze oproep is niet nieuw. In de jaren dertig groeide de Vrijwillige Landstorm (VLS) uit tot 100-duizend leden. Adrie de Graaf werd vrijwilliger bij de motordienst van de Bijzondere-VLS.

Door Anita Blijdorp

Adriaan Cornelis de Graaf (1902-1945) was er de persoon niet naar om stil te staan bij gemiste kansen. Feit is dat hij als 19-jarige inwoner van de Haarlemmermeer in het voorjaar van 1921 werd opgeroepen voor de militaire keuring maar niet naar een kazerne hoefde. [1]

Kort voor zijn verjaardag op 28 april kreeg Adrie vrijstelling vanwege broederdienst: drie oudere broers hadden hun dienstplicht al vervuld, voor de Nederlandse overheid ruimschoots bewijs van de vaderlandsliefde van het gezin De Graaf.

Links: Adrie de Graaf op 2 januari 1923, de opening van het nieuwe gebouw van de Landbouwwinterschool in Hoofddorp. Een klasgenoot (naam niet bekend) kreeg verlof van zijn militaire dienstplicht om het feest bij te wonen.

Vrijwillige Landstorm

Voor de jonge Adrie dus geen soldatenleven. Maar in de zomer van 1937 trad Adrie wel toe tot de motordienst van de Bijzondere Vrijwillige Landstorm (VLS), afdeling Wieringermeer. [2]

In Nederland bestond al de ‘gewone’ VLS. Dit vrijwilligerskorps was in 1914 (aan het begin van WOI) in het leven geroepen om ons land te helpen verdedigen. De Vrijwillige Landstorm was een mobilisatie-instituut. Dat betekende: vrijwilligers kwamen onder de wapenen zodra het Nederlandse leger ging mobiliseren.

De Bijzondere VLS was anders, het was een antirevolutionair-instituut. De Bijzondere VLS kwam pas onder de wapenen in geval Nederland te maken kreeg met (staatbedreigende) ongeregeldheden en de overheid meer dan de politie nodig zou hebben. In krantenadvertenties stond, ‘de regering zoekt mensen die in tijden van nood, mobilisatie, binnenlandsche oproer, natuurrampen, etc hun vaderland diensten willen bewijzen’.

Rond 1937 werden de internationale spanningen meer en meer voelbaar, vluchtelingen kwamen naar ons land uit onder meer Polen, Duitsland, Oostenrijk: opponenten van de Duitse nazi’s en joodse mensen.

Door de opkomst van de nationaalsocialisten (NSB) en hun Weerbaarheidsafdeling (WA) in Nederland groeide de VLS in korte tijd uit tot zo’n 100-duizend vrijwilligers met afdelingen in 1300 dorpen en steden. [3]

Affiche van het ‘gewone’ Vrijwillig Landstormkorps. www.vrijwilligelandstorm.nl

Propagandag in Medemblik

In maart 1937 werd de eerste stap gezet naar de oprichting van een afdeling motordienst in de Wieringermeer: in Hotel Smit in Middenmeer werd een propaganda-avond georganiseerd. Toen bij de parlementsverkiezingen van 26 mei 1937 de NSB met vier zetels in de Tweede Kamer kwam, werd hier in de polder met afgrijzen op gereageerd.[4]   Meer aanmeldingen van vrijwilligers volgden.

Het ministerie van Oorlog organiseerde ook zgn. Landdagen, zoals op 9 juni in Medemblik. Arbeiders in de werkverschaffing mochten vrij nemen als zij het spektakel wilden bijwonen. Wieringermeerders die al lid waren, kregen met hun dame gratis vervoer per autobus.[5] 

Bij de oprichting op 14 augustus 1937 in Middenmeer waren er meteen 21 inschrijvingen. Huisarts Arie Pieter Hoogkamer (1900-1966) werd voorzitter.[6] Iedereen in het bezit van een rijbewijs en niet (meer) dienstplichtig kon toetreden, ook Adrie de Graaf tekende. Hij was in het bezit van een motor. Bij zijn binnenkomst in de polder in 1932, was de motor (naast de fiets) een praktisch vervoermiddel bij zijn werk als karteerder.

Wieringer Courant, 5 juni 1937. Marinevaartuigen gaven op het IJsselmeer acte de présence.

Landdag District Alkmaar

Op 26 april 1938 was de motorafdeling Wieringermeer aanwezig bij een ‘oefening in groot verband’. ‘In een groot aantal auto’s en per motoren werd de tocht door District Alkmaar gemaakt, na afloop werd gezamenlijk de maaltijd genuttigd, zijnde zuurkool met worst.’ Eind december 1938 werd ook op Wieringen een afdeling B-VLS opgericht. [7]

Toen werd het augustus 1939, de Nederlandse regering riep de Algemene Mobilisatie uit. Oud-dienstplichtigen en VLS-leden werden naar de kazernes geroepen. Adrie was vrijgesteld, hij bleef op zijn post in de polder waar het wethouderschap de nodige aandacht en tijd van hem vroeg. Met ingang van 1 januari 1938 was hij namelijk lid van het dagelijks bestuur van het Openbaar Lichaam de Wieringermeer geworden.[8] Maar als het nodig was, kon hij als lid van de B-VLS ingezet worden.

Zijn lidmaatschap van de B-VLS bracht nog meer voordelen met zich mee, tijdens WO2 zouden de contacten hem goed van pas komen.

Pasfoto van Adrie de Graaf op zijn Bewijs van Nederlanderschap. Uitgegeven juni 1937.

Naschrift 1
Toen in mei 1940 Duitse legers ons land binnentrokken telde het Nederlandse leger circa 280-duizend soldaten. Meer dan 42-duizend hadden een achtergrond bij de Vrijwillige Landstorm. Honderden vrijwilligers sneuvelden tijdens de meidagen. De Duitse bezetter hief kort daarna de Vrijwillige Landstorm op.

Naschrift 2 
In 2025-2026 werkt Anita Blijdorp aan een boek over leven en werken van Adriaan Cornelis de Graaf. Wilt u op de hoogte blijven? STUUR EEN MAIL NAAR boekacdegraaf@wieringermeer.nl

Wilt u dit boekproject steunen? Graag! LEES MEER …

Noten:

[1] Noord-Hollands Archief. Militieregister, gemeente Haarlemmermeer, lichting 1920.

[2] Over de geschiedenis van dit vrijwilligerskorps, het verschil tussen de ‘gewone’ VLS en B-VLS, zie: https://vrijwilligelandstorm.nl/

[3] Directe aanleiding in 1918 voor de oprichting van de Bijzondere VLS, was wat later ‘De vergissing van Troelstra’ is gaan heten, de mislukte socialistische revolutiepoging in november 1918. Rond 1939 telde het totale  VLS zo’n 1300 lokale afdelingen en in totaal bijna 100-duizend leden. Er was een sterk groepsgevoel en jaarlijks werden er landdagen georganiseerd. De B-VLS, de motordienst van afdeling Wieringermeer hoorde bij het Gewest Alkmaar. www.wikipedia.nl en Wieringer Courant, 1937 en 1938.

[4] De nationaalsocialisten veroverden in 1937 vier van de honderd Kamerzetels. De Antirevolutionairen wonnen drie zetels en waren met hun 17 zetels de derde partij, na de rooms-katholieke staatspartij RKSP (31) en de sociaaldemocratische arbeiderspartij SDAP (23 zetels). www.parlement.com

[5] Wieringer Courant, 5 juni 1937. Belangstellenden konden zich opgeven bij J. Heerink (Slootdorp), G. Vos (Middenmeer) en J. Struiksma (Wieringerwerf).

[6] Zie Noord-Hollands Archief. De formele inschrijving van A.C. de Graaf bij het Vrijwillig Landstormkorps op 4 november 1937 is te lezen in het militieregister van gemeente Haarlemmermeer.

[7] Wieringer Courant, 28 april 1938 en 31 december 1938.

[8] Het Openbaar Lichaam de Wieringermeer was de voorloper van de op 1 juli 1941 bij wet ingestelde gemeente Wieringermeer.

[9] Over motoren, auto’s en rijbewijzen, lees Historie CBR.