Wieringermeer, 18 november 2025. Aangepast 16 december 2025.

[ (c) Anita Blijdorp. ]

‘Wil je bijdragen aan vrede en veiligheid? Word reservist bij Defensie!’ Met deze slogan roept de overheid ons op om parttime militair te worden. Die oproep is niet nieuw. In de jaren dertig groeide het Bijzondere Vrijwilliger Landstormkorps uit tot duizenden leden. Ook Adrie de Graaf werd vrijwilliger bij de afdeling Wieringermeer.

Adrie (1902-1945) werd in 1921 als 19-jarige inwoner van de Haarlemmermeer opgeroepen voor de militaire keuring. Hij hoefde niet naar de kazerne want kort voor zijn verjaardag op 28 april kreeg Adrie vrijstelling vanwege broederdienst: drie oudere broers hadden hun dienstplicht wel vervuld. Voor de Nederlandse overheid was dit ruimschoots bewijs van de vaderlandsliefde van het gezin De Graaf.

Voor de jonge Adrie dus geen soldatenleven maar hij was er de persoon niet naar om lang stil te staan bij wat hij mogelijk zou missen.  [1]

April 1923. Links Adrie de Graaf, midden (in militair tenue) Peter Verkuijl. Rechts dhr. Van der Ploeg, leraar aan de Christelijke Landbouwwinterschool te Hoofddorp.

Bijzondere Vrijwilliger

In de zomer van 1937 en inmiddels al zes jaar in de Wieringermeer trad Adrie toe als Bijzondere Vrijwilliger  Landstormkorps (B-VLS), afdeling Wieringermeer. [2]

In Nederland bestond al de ‘gewone’ VLS. Dit vrijwilligerskorps was in 1914 (aan het begin van WOI) in het leven geroepen om ons land te helpen verdedigen. De Vrijwillige Landstorm was een mobilisatie-instituut. Dat betekende: vrijwilligers kwamen onder de wapenen zodra het Nederlandse leger ging mobiliseren.

De Bijzondere VLS (B-VLS) werd in 1919 actief en was een organisatie bedoeld om mogelijke revoluties in Nederland te voorkomen cq. ontmoedigen. In krantenadvertenties stond, ‘de regering zoekt mensen die in tijden van nood, mobilisatie, binnenlandsche oproer, natuurrampen, etc hun vaderland diensten willen bewijzen’.

Rond 1937 werden de internationale spanningen meer en meer voelbaar, vluchtelingen kwamen naar ons land uit onder meer Polen, Duitsland, Oostenrijk: opponenten van Duitse nazi’s én veel joodse mensen. Ook door de opkomst in Nederland van de nationaalsocialisten (de NSB) en hun Weerbaarheidsafdeling (WA) groeide de VLS in korte tijd uit tot zo’n 100-duizend vrijwilligers met afdelingen in 1300 dorpen en steden. Ook bij het B-VLS sloten zich tal van nieuwe vrijwilligers aan.  [3]

Affiche van het  Vrijwillig Landstormkorps (VLS), de ‘Organisatie van vrijwilligers die in geval van oorlog daadwerkelijk kunnen optreden (lees: vechten) bij de verdediging van het Vaderland’. www.vrijwilligelandstorm.nl

Propagandadag in Medemblik

In maart 1937 werd de eerste stap gezet naar de oprichting van een afdeling Bijzondere Vrijwilligers Landstormkorps (B-VLS) in de Wieringermeer, extra manschappen die de politie zouden kunnen bijstaan bij oproer. In Hotel Smit in Middenmeer werd een propaganda-avond georganiseerd. Toen bij de parlementsverkiezingen van 26 mei 1937 de NSB met vier zetels in de Tweede Kamer kwam, werd hier in de polder met afgrijzen op gereageerd en meer aanmeldingen van vrijwilligers volgden.[4]

Het ministerie van Binnenlandse Zaken financierde zgn. Landdagen, zoals op 9 juni in Medemblik. Arbeiders in de werkverschaffing mochten vrij nemen als zij het spektakel wilden bijwonen. Wieringermeerders die al lid waren, kregen met hun dame gratis vervoer per autobus.[5] 

Bij de oprichting op 14 augustus 1937 in Middenmeer van het Bijzondere Vrijwillige Landstormkorps waren er meteen 21 inschrijvingen. Huisarts Arie Pieter Hoogkamer (1900-1966) werd voorzitter.[6] Iedereen in het bezit van een rijbewijs en niet (meer) dienstplichtig kon toetreden. Ook Adrie de Graaf tekende. Hij was in het bezit van een motor, bij zijn binnenkomst in de polder in 1932, was de motor (naast de fiets) een praktisch vervoermiddel bij zijn werk als karteerder.

Wieringer Courant, 5 juni 1937. Marinevaartuigen gaven op het IJsselmeer acte de présence.

Landdag District Alkmaar

Op 26 april 1938 was de motorafdeling Wieringermeer aanwezig bij een ‘oefening in groot verband’. ‘In een groot aantal auto’s en per motoren werd de tocht door District Alkmaar gemaakt, na afloop werd gezamenlijk de maaltijd genuttigd, zijnde zuurkool met worst.’ Eind december 1938 werd ook op Wieringen een afdeling B-VLS opgericht. [7]

Toen werd het augustus 1939, de Nederlandse regering riep de Algemene Mobilisatie uit. Oud-dienstplichtigen en VLS-leden werden naar de kazernes geroepen. Adrie was vrijgesteld, hij bleef op zijn post in de polder waar het wethouderschap de nodige aandacht en tijd van hem vroeg. Met ingang van 1 januari 1938 was hij namelijk lid van het dagelijks bestuur van het Openbaar Lichaam de Wieringermeer geworden.[8] Maar als het nodig was, kon hij als lid van de B-VLS ingezet worden.

Zijn lidmaatschap van de B-VLS bracht nog meer voordelen met zich mee, tijdens WO2 zouden de contacten hem goed van pas komen.

Pasfoto van Adrie de Graaf op zijn Bewijs van Nederlanderschap. Uitgegeven juni 1937.

Landstormkorps opgeheven

Toen in mei 1940 Duitse legers ons land binnentrokken telde het Nederlandse leger circa 280-duizend soldaten. Meer dan 42-duizend hadden een achtergrond bij de Vrijwillige Landstorm. Honderden vrijwilligers sneuvelden tijdens de meidagen. De Duitse bezetter hief kort daarna de Vrijwillige Landstorm op, dat besluit betrof ook de Bijzondere Vrijwillige Landstorm.

Minouk van der Plas – Haarsma stuurde mij de oorkonde die haar vader Gabe Jan Haarsma*), lid van de B-VLS op 29 juli 1940 ontving. De tekst luidt: “Ingevolgde de opdracht van het Duitsche Bezettingsbestuur om den Bijzonderen Vrijwilligen Landstorm te ontbinden, wordt … Gabe Jan Haarsma  … Bijzondere Vrijwilliger bij het Landstormkorps Alkmaar op de meest eervolle wijze ontheven van zijne verbintenis (…) onder dankbetuiging voor de bereidheid betoond om zich bij het uitbreken van revolutionaire woelingen ter beschikking van de Regeering te stellen.” De oorkonde is ondertekend door de Gewestelijke Landstormcommissie Noord-Holland en de commandant van het Verband Alkmaar.

*) Gabe Jan Haarsma (1904-1943), eerste pachter op Kolhornerweg C17, Middenmeer. Afkomstig uit gemeente Wonseradeel, Friesland.

Gabe Jan Haarsma (Kolhornerweg, Middenmeer) “wordt op de meest eervolle wijze ontheven van zijne verbintenis bij den Bijzonderen Vrijwilligen Landstorm.” Alkmaar, 29 juli 1940.

NASCHRIFT 
In 2025-2026 werkt Anita Blijdorp aan een boek over leven en werken van Adriaan Cornelis de Graaf. Wilt u op de hoogte blijven? STUUR EEN MAIL NAAR boekacdegraaf@wieringermeer.nl

Wilt u dit boekproject steunen? LEES MEER … 

(c) Anita Blijdorp. Niets van dit artikel mag op enigerlei wijze worden opgeslagen, verveelvuldigd of openbaar gemaakt zonder voorafgaand schriftelijk toestemming van de auteur.

Met dank aan Kees van der Windt (projectleider website vrijwilligelandstorm.nl) voor zijn opmerkingen bij de eerste versie van dit artikel.

Noten:

[1] Noord-Hollands Archief, toegang 23. Militieregisters, gemeente Haarlemmermeer, lichting 1922 en 1923.
[2] Over de geschiedenis van dit vrijwilligerskorps, het verschil tussen de ‘gewone’ VLS en B-VLS, zie: https://vrijwilligelandstorm.nl/. Op deze website staat een link naar bewegend beeld (55sec) van de Landdag in Alkmaar, 1937. In een fractie van een seconde is het hoofd van burgemeester P.C.J. Peters van Medemblik te zien. Peters zou op 1 januari 1938 de vice-voorzitter worden van het Openbaar Lichaam de Wieringermeer, de voorloper van gemeente Wieringermeer.
[3] Directe aanleiding in 1918 voor de oprichting van de Bijzondere VLS, was wat later in de tijd ‘De vergissing van Troelstra’ is gaan heten: de mislukte socialistische revolutiepoging in november 1918. Rond 1939 telde het totale  VLS zo’n 1300 lokale afdelingen met in totaal bijna 100-duizend leden. Er was een sterk groepsgevoel en jaarlijks werden er landdagen georganiseerd. De B-VLS, motordienst afdeling Wieringermeer hoorde bij het Gewest Alkmaar. www.wikipedia.nl en Wieringer Courant, 1937 en 1938.
[4] De nationaalsocialisten veroverden in 1937 vier van de honderd Kamerzetels. De Antirevolutionairen wonnen drie zetels en waren met hun 17 zetels de derde partij, na de rooms-katholieke staatspartij RKSP (31) en de sociaaldemocratische arbeiderspartij SDAP (23 zetels). www.parlement.com.
[5] Wieringer Courant, 5 juni 1937. Belangstellenden konden zich opgeven bij J. Heerink (Slootdorp), G. Vos (Middenmeer) en J. Struiksma (Wieringerwerf).
[6] Zie Noord-Hollands Archief, toegang 23 Militieregisters gemeente Haarlemmermeer, inv.nr. 377, 1922: inschrijving A.C. de Graaf bij de Vrijwillige Landstorm op 4 november 1937.
[7] Wieringer Courant, 28 april 1938 en 31 december 1938.
[8] Het Openbaar Lichaam de Wieringermeer was de voorloper van de op 1 juli 1941 bij wet ingestelde gemeente Wieringermeer.
[9] Over motoren, auto’s en rijbewijzen, lees Historie CBR.