De ledenvergadering van 28 November 2017 was in de Cultuurschuur. Op deze avond is de film ‘Herwinnen door werken’ gedraaid.
samenvatting
Herwinnen door werken – met als ondertitel Hoe wij Nederland zagen – is een in kleur gefilmd portret van Nederland net na de Tweede Wereldoorlog. Direct na de bevrijding van Deventer in april 1945 begonnen Alex Roosdorp en zijn vrouw Marie Roosdorp-van den Berg met het maken van filmopnamen van de verwoesting om hen heen: kapotgeschoten steden, vernielde infrastructuur en verdronken land.
Roosdorp en zijn vrouw (samen waren zij Marofilm) reisden honderden kilometers op hun fiets om alles vast te leggen; ze maakten veel opnamen van opnamen van de streek rond Deventer, maar de film bevat ook beelden van Arnhem, Walcheren, de Wieringermeer en Scheveningen. De twee hadden ook oog voor het dagelijks leven dat in het bevrijde Nederland weer op gang kwam.
Recensie van Herwinnen door werken in NRC van 1 mei 2015
‘Ontdekking kleurenfilm, zomer 1945’
‘Dit alles komt “weerom” en… zonder bon!’ staat er op een bordje in de etalage van een schoenenwinkel. Een andere winkelier laat weten dat de aanvraag voor schoenen aanstaande is. De in 2014 teruggevonden film Herwinnen door werken zit vol beelden die de gevolgen van vijf jaar oorlog op bijna tastbare wijze laten zien. Of het nu een bordje is dat wijst op mijnengevaar of een totaal kapotgeschoten Arnhem, zelden komt de Tweede Wereldoorlog zo dichtbij als hier. Voor een groot deel komt dat omdat de film in kleur is, vrij zeldzaam voor die tijd, maar wat Herwinnen door werken vooral uniek maakt, is de nadruk op de achterkant van de bevrijding.
De meeste historische beelden van de bevrijding van Nederland, laten vrijwel allemaal hetzelfde zien: een opgetogen bevolking die naar de bevrijders zwaait, vrolijke bevrijdingsfeesten en een overal weer fier wapperende driekleur. Die Nederlandse vlag keert weliswaar terug in Herwinnen door werken, maar wordt slechts gebruikt voor de titelsequentie en spaarzame tussentitels. Eroverheen zijn beelden van vuur te zien, als symbool van de vernietiging die de Duitsers maar ook de bevrijders veroorzaakten. Het hele middendeel van de film staat in het teken van deze destructie. Van de onderwaterzetting van de Wieringermeerpolder (op 17 april 1945), tot de vrijwel complete verwoesting van Arnhem. Een van de ontroerendste beelden uit het gedeelte over de Slag om Arnhem is die waarop een kruis met de woorden ‘English soldier’ staat. De film zit vol van dit soort kleine details die boekdelen spreken. Zo hangt een vrouw was vol gaten aan de lijn, zien we mensen in houten schuurtjes en zelfs kippenhokken wonen en glijdt de camera over advertenties in Het Parool van 7 juli 1945: Wie kan inlichtingen geven over persoon x en y?
Zeventig jaar later bevreemden de shots waarin kinderen soldaatje spelen en volwassenen massaal in veewagens stappen in de hoop dat de trein hen thuis zal brengen. Die onschuld is bijna niet te rijmen met de verschrikkingen die wij met de Tweede Wereldoorlog associëren.
Herwinnen door werken werd gemaakt door Alex Roosdorp en zijn vrouw Marie van den Berg, ‘Hoe wij Nederland zagen’ is de ondertitel die ze hun film gaven. Het echtpaar doorkruiste tussen april en augustus 1945 per fiets Nederland, naar schatting zo’n duizend kilometer. Ze filmden in de Wieringermeer maar ook in Walcheren, waar Engelse piloten in oktober 1944 de dijken hadden gebombardeerd in een poging de Duitsers te verzwakken. Maar het meeste materiaal draaiden ze in de vierhoek Zutphen-Deventer-Arnhem-Wageningen. Dat Roosdorp uit Deventer kwam zal daarbij een grote rol hebben gespeeld. Voor de oorlog was hij een fotohandelaar die begin jaren dertig besloot zich toe te leggen op het maken van landbouwfilms met titels als: Wat Nederland biedt op rundveegebied. Voorlichtingsfilms die vertoond werden in verenigingsgebouwen en op scholen. Door zijn voormalig beroep beschikte hij over AGFA-kleurenfilm (op 16mm.), materiaal dat in de chaotische zomer van 1945 nog niet ontwikkeld kon worden in Nederland. Een Canadese officier nam het mee naar Brussel, waar iets mis is gegaan bij de ontwikkeling: er hangt een groene waas over de beelden. Na de oorlog is de film slechts drie keer vertoond, waaronder een vertoning in het Stedelijk Museum. Filmmuseum Eye kreeg de films van zijn Roosdorps vrouw na diens dood in 1965. Tot vorig jaar lag de film onopgemerkt in de kluizen.
Roosdorp bracht een sterke structuur aan in het door hem gedraaide materiaal. Een proloog laat zien hoe welvarend Nederland voor de oorlog was, waarna de uiteenlopende gevolgen van de Duitse bezetting aan bod komen. Het middendeel laat de verwoesting zien (Arnhem, Walcheren, Wieringermeer) en het laatste half uur concentreert zich op de wederopbouw. Een positief einde dat onderstreept wordt door een etalage vol vers knapperig brood en toch nog een bevrijdingsfeest met als motto: ‘gedenkt hen die vielen’.
recensent André Waardenburg, NRC, 1 mei 2015