Wat zou jij doen? Op Oudjaarsdag bezorgt iemand jou een briefje, het is bestemd voor jouw ogen alleen. “We komen vanavond een vrachtje brengen. Zie je bij de kapschuur.” Geen uitleg over vrachtje noch over het bijzondere tijdstip: zondag 31 december, Oudjaarsavond 1944.

Door Anita Blijdorp. 30 december 2025. 

Huibert de Graaf was gewend geen vragen te stellen aan zijn broer Adrie. Niet dat hij hem vaak trof, Adrie was de laatste oorlogswinter ondergedoken maar dat weerhield hem er niet van de donkere uren van de dag te gebruiken om te doen wat nodig was.

Voor Huibert was het een kwestie van logisch nadenken. De Duitsers riepen eind 1944 steeds meer mannen tussen 16-40 jaar op voor werk in Duitsland of bij verdedigingswerken in Nederland. Het was de Duitsers te doen om die kaartenbakken vol namen, de bevolkingsregister op de gemeentehuizen. Ook zoon Jacob de Graaf zat in de gewraakte leeftijdsgroep maar boerenzonen als Jacob hadden vrijstelling. Dus was het zaak die kaartenbakken te laten verdwijnen. Dat zou Adrie ook zo vinden.

‘Terroristen’ van het verzet

Voor het verzet in de Wieringermeer gold: haast was geboden. Sinds enkele dagen heerste op het raadhuis in Wieringerwerf een gespannen sfeer. Per 2 januari 1945 zouden er Duitse soldaten als wacht bij de ingangen staan. Om het bevolkingsregister te beschermen tegen ‘die terroristen van het verzet’. Het was al meerder malen gebeurd, inbraken, diefstal.[1]  Iemand ging op pad met het briefje voor Huibert de Graaf, boer aan de Oosterterpweg. Formeel wist hij van niks maar Huibert dacht er het zijne van.

Een klus voor groep Laadmeester

Hoe de diefstal in zijn werk ging, vertelt Arie Groenenberg, een van wapentransporteurs rondom Adrie de Graaf. Andere uitvoerders waren Jan Blijdorp, Johan (Han) Postel en Bernard Nieuwhof.  Klaas Snip (‘Lange Klaas’) en A.C. de Graaf hadden de leiding.

Arie Groenenberg in 1944.

Arie: “Zondagmorgen kreeg ik een briefje van Jan dat de ‘kraak’ ’s avonds zou gebeuren. Ik moest de anderen waarschuwen. (…) ’s Middags kwam Jan nog in de gereformeerde kerk in Middenmeer, waarbij het me opviel dat een Remmington 11 mm. pistool een toch wel rijkelijk groot apparaat is om in de binnenzak van een colbertjasje te steken. Na kerktijd ging Jan met mij mee naar onze boerderij aan de Westermiddenmeerweg.

[ volgt nog: kaart met adressen ]

“Om half vijf gingen we ‘een eindje fietsen’, zeer tot verwondering van onze huisgenoten. Om plus minus zes uur waren we ter plekke. Stens en pistool werden goed nagekeken en in elkaar gezet. (…) Er werd krijgsraad gehouden. Drie man hielden de wacht. We waren allemaal bewapend met een stengun. Lange Klaas, A.C., Koos en Jan kwamen zonder moeite binnen, want we hadden een sleutel.

“Een kamer werd verduisterd, pas daarna kon licht aangestoken worden. Met een breekijzer werden de laden opengebroken. Het knappen van de metalen sloten gaf kabaal, was een eind weg te horen. Het was windstil, het had gesneeuwd.

Tijdens onze ‘kraak’ was alles volkomen rustig, bijna geen mens liep over straat. Ook het moffenkamp bij de Terp [op 500m afstand] bleef in zoete rust. Binnen werd het gehele archief in zakken gestopt en uit het raam gegooid. De deur werd daarna weer gesloten en ter misleiding werd een ruit ingeslagen. (…) Met 6 zware zakken met paperassen liepen we naar de fietsen.

Raadhuis te Wieringerwerf, opname ca 1937. Beeldbank Wieringermeer

Met een stengun om de nek

“Lange Klaas ging meteen naar gemeentesecretaris J.F. de Groot om hem te zeggen dat alles goed verlopen was. We zetten de zakken op de fietsen en probeerden zo goed en zo kwaad als het ging vooruit te komen. Maar dat viel met al die sneeuw niet mee! Fietsen met een stengun om de nek was wel een sensatie maar geen gemak…

Op de Oosterterpweg aangekomen stond Huib de Graaf ons al op te wachten. (…) We legden het archief in een stroschelf in de kapschuur. Onder het genot van koffie met koek besloten we deze geslaagde operatie. Op eigen gelegenheid fietsten we naar huis, we waren vóór spertijd thuis.

Bep Lindenbergh

“Met Nieuwjaar bleef alles nog rustig. (…) 2 januari bracht de grote verrassing [voor ambtenaren, NSB-‘burgemeester’ Saal en politie]. Bep Lindenberg, werkzaam op de gemeentesecretarie en in het complot, (…) bemerkte dat een van de laden vergeten was. De la met inhoud heeft ze uit het zicht van politie en Duitsers weten te houden. ’s Avonds is Bep met een koffer mét daarin de papieren naar Sicco Mansholt gefietst. Met haar vrouwelijke onschuld heeft ze de heren der schepping beschaamd doen staan.[2]

LEES: Opperwachtmeester W.P. Jansen maakte op 2 januari 1945 proces verbaal op van inbraak en diefstal.

Verstopt in melkbussen

“Weer later hebben we, om al die papieren voor muizen en dergelijke te vrijwaren, alles in melkbussen en containerblikken gestopt. Zo heeft het bevolkingsregister ook de inundatie van de Wieringermeer meegemaakt. (…)

“Na de bevrijding, zomer 1945, hebben Jan Blijdorp, Geert Koekoek, Arie Groenenberg en anderen nog geprobeerd om de melkbussen en blikken op te duiken, echter zonder resultaat. Toen de polder weer droog kwam, lag alles nog op het erf en konden de papieren gebruikt worden om een nieuw bevolkingsregister op te bouwen.”

Jan Blijdorp, zomer 1945. Privéarchief familie Blijdorp.

 

Naschrift
Huibert de Graaf (1894-1951), de oudste broer van Adrie de Graaf, werd de eerste voorzitter van Stichting 1940-1945, afd. Wieringermeer.

Dit artikel is een ingekorte versie van het verslag van Arie Groenenberg, opgetekend in 1948. De volledige tekst van de kraak op Oudjaarsavond 1944 is te lezen in het

boek Verslag van de wapen- en voedseltransporten West-Friesland en Wieringermeer, 1944/45.

Te koop à € 20,- bij

Vragen?
Neem contact op met Anita Blijdorp via anitablijdorp@gmail.com

Noten

[1] In december 1944 en januari 1945 drongen verzetsmensen meer gemeentehuizen binnen en ‘kraakten’ daar het bevolkingsregister in onder meer Schagerbrug, Schagen, Anna Paulowna.

[2] Zomer 2025 is in Slootdorp een naambord Bep Lindenberghbos onthuld ter nagedachtenis aan deze bijzondere vrouw. Bekijk: https://www.nhnieuws.nl/nieuws/348322/verzetsheldin-bep-lindenbergh-uit-slootdorp-eindelijk-geeerd-voor-moedige-werk

[ 2025, copyright Anita Blijdorp ]