Een maand geleden beleefde ik een moment van euforie. Ik ontving een brief met verrassende inhoud, een brief waarvan ik het bestaan niet kende.

Door Anita Blijdorp. 1 december 2025.

Ik stuur wel vaker mailtjes met verzoek om informatie over Adriaan Cornelis de Graaf. Meestal krijg ik nul op het rekest. Ook dit keer verwachtte ik niets van mijn bericht aan de beheerder van een website, natura-apparaat.nl.

Des te groter was de verrassing toen ik een brief toegestuurd kreeg, een brief gericht aan mevrouw de Graaf. Navraag bij haar nazaten leerde: voor hen was dit een onbekende brief.

Ik was eerder op natura-apparaat.nl, een landelijk opererende beweging, de naam L. de Graaf-Reijm tegengekomen. Waarom háár naam? Sicco Mansholt wordt ook vermeld, wat niet echt een verrassing was. Over Mansholt is vaker gezegd dat hij zich in kringen van clandestiene voedseltransporten begaf. Maar over Adrie de Graaf, wat waren zijn connecties met verzetsmensen buiten Wieringermeer en West-Friesland, buiten Noord-Holland?

Vergeten verzetsgroep

Ik kreeg een aardig mailtje van Paul Verschure. Paul is een kleinzoon van de vermoorde verzetsman Jan Verschure (1893-Bergen-Belsen 1945). Paul beheert een enorm archief over deze essentiële maar enigszins vergeten verzetsgroep, opgezet door zijn opa. Hij ziet het als zijn taak om het Natura Apparaat terug in de Nederlandse geschiedenis te schrijven. Waarvan acte. Van harte aanbevolen u eens te verdiepen in deze historie.

In het kort. De Hilversumse transportondernemer Jan Verschure realiseerde zich in 1941 dat ieder verzet tegen de Duitse bezetter niet mogelijk was zonder doordachte logistiek. Samen met medestander Jan Bottema (1908-1944)  bouwde hij aan een logistiek netwerk voor het inzamelen en distribueren van goederen buiten de door de bezetter gecontroleerde kanalen om. Specialiteit van het netwerk: leveren van voedsel, textiel en schoeisel. Vanaf 1942 groeide het Natura Apparaat uit tot een landelijke beweging.

Samenwerking

Een beweging waar, zo blijkt uit de opgedoken brief ook Adrie de Graaf een flinke steen aan bijdroeg. Adrie was richting het einde van de oorlog Gewestelijk Voedselofficier voor Noord-Holland geworden. Maar voor intimi van het Natura netwerk was De Graaf al veel langer een bekende. Het bestuur laat mevrouw De Graaf in 1947 weten haar in de oorlog omgekomen man ‘te herdenken met grote dankbaarheid voor de vele steun en prettige samenwerking die wij voor de samenwerking in het belang van ons Vaderland van Uw man mochten ontvangen.’

Hoe precies de inbreng van Adrie eruit zag in begintijd van het Natura netwerk, daarover schrijf ik in mijn boek over leven en werken van Adrie de Graaf (1902-1945). Wat ik hier al wel naar buiten breng: de in de Wieringermeer bekende verzetsman Catrinus Douma uit Slootdorp was via Adrie in de Graaf de facto gelinkt aan het Natura Apparaat. Catrinus Douma regelde het clandestiene transport van voedsel uit de Wieringermeer naar het verzet in Hilversum.

Uitsnede uit een kaart van Nederland. De rode stippen verwijzen naar plaatsen waar Natura leden zaten. In Noord-Holland: Middenmeer, Oudkarspel, Heiloo, Zaandam, Haarlem, Amsterdam, Hoofddorp, Bussum, Hilversum. Bron: natura-apparaat.nl

Voedsel én wapens

Adrie de Graaf kreeg vanaf oktober 1944 er in West-Friesland een taak bij: regelen van het transport van gedropte wapens naar verzetsgroepen overal in Noord-Holland. Over deze geschiedenis -ook een majeure logistieke operatie- en uitgevoerd door Laadgroep Wieringermeer valt meer te lezen in het ‘Verslag van de wapen- en voedseltransporten West-Friesland en de Wieringermeer’. In dit boek, de oerversie verscheen in juli 1945, zijn de dagboekaantekingen van Jan Blijdorp, Arie Groenenberg, Kees Oostwouder en Han Postel opgenomen. Adrie de Graaf was bij vele acties aanwezig, hij was eindverantwoordelijke.

Het was vaak ploeteren, improviseren, je buurman in vertrouwen nemen, hondsbrutaal zijn. Lees bijvoorbeeld dit fragment over 27 november 1944, nu 81 jaar geleden bij het vervoer van aardappelen, kaas en suiker, bestemd voor het verzet in Amsterdam.

27 november 1944 – Er was elders al 35 ton aardappelen ingeladen. De schipper was met volle schuit de ondiepe tocht ingevaren, op een moment dat het waterpeil in de Wieringermeerpolder ongeveer 50 cm hoger was dan gebruikelijk. Toen een paar dagen later het peil weer normaal was, zat het met aardappelen geladen schip zo vast als een muur aan de grond. (…) Sicco Mansholt beloofde [bij het Heemraadschap, red.] te zullen zorgen dat het peil tijdelijk verhoogd werd, wat vandaag het geval was. Boer Herman Smid sleepte het schip met een trekker met gemak uit de modder. Het beurtvaartschip van Hannes van ’t Veer werd nu verder geladen. Er ging dit keer van de droppings niet zoveel mee: 30 geweren en wat klein goed. Verder bestond de lading uit 35 ton aardappelen, 50 kazen en een baal suiker, alles dit keer voor [de ondergrondse van] Amsterdam.

Het Verslag van de voedsel- en wapentransporten vertelt van dag tot dag hoe de logistiek, de transporten tussen oktober 1944 en mei 1945 verliepen.

TE koop à € 20,- bij

Vragen?
Neem contact op met Anita Blijdorp via anitablijdorp@gmail.com