Een maand geleden beleefde ik een moment van euforie. Ik ontving een brief met verrassende inhoud, een brief waarvan ik het bestaan niet kende.

Door Anita Blijdorp. 1 december 2025.

Ik stuur wel vaker mailtjes met verzoek om informatie over Adriaan Cornelis de Graaf. Meestal krijg ik nul op het rekest. Ook dit keer verwachtte ik niet zoveel van mijn bericht aan de beheerder van een website, natura-apparaat.nl. Des te groter was de verrassing over wat ik toegestuurd kreeg. Een brief gedateerd 15 september 1947, gericht aan mevrouw de Graaf. Navraag bij familie De Graaf leerde: ook voor hen een onbekende brief.

Natuurlijk was er een aanleiding voor mijn bericht aan de sitebeheerder. Ik kwam op natura-apparaat.nl de naam L. de Graaf-Reijm tegen. Waarom háár naam? Sicco Mansholt wordt ook vermeld. Wat niet echt een verrassing was. Over hem was vaker gezegd dat hij zich in kringen van het Natura Apparaat begaf. Maar Adrie de Graaf? Hoe zat dit?

Vergeten verzetsgroep

Ik kreeg een aardig mailtje van Paul Verschuren. Paul is een kleinzoon van de vermoorde verzetsman Jan Verschuren. Paul beheert een enorm archief over deze essentiële maar enigszins vergeten verzetsgroep, opgezet door zijn opa. Hij ziet het als zijn taak om het Natura Apparaat terug in de Nederlandse geschiedenis te schrijven. Waarvan acte. Van harte aanbevolen u eens te verdiepen in deze historie.

In het kort. De Hilversumse transportondernemer Jan Verschuren realiseerde zich in 1941 dat ieder verzet tegen de Duitse bezetter niet zonder logistiek systeem kon. Samen met zijn medestander Jan Bottema (Wormerveer) bouwde hij aan een logistiek netwerk voor het inzamelen en distribueren van goederen buiten de door de bezetter gecontroleerde kanalen om. Specialiteit van het netwerk, leveren van voedsel, textiel en schoeisel. Vanaf 1942 groeide het Natura Apparaat uit tot een landelijke beweging.

Samenwerking

Een beweging waar, zo blijkt uit de opgedoken brief ook Adrie de Graaf een flinke steen aan bijdroeg. Adrie was richting het einde van de oorlog Gewestelijk Voedselofficier voor Noord-Holland geworden. Maar voor intimi van het Natura netwerk was De Graaf al veel langer een actief lid. Het bestuur laat mevrouw De Graaf in 1947 weten haar man ‘te herdenken met grote dankbaarheid voor de vele steun en prettige samenwerking die wij voor de samenwerking in het belang van ons Vaderland van Uw man mochten ontvangen.’

Hoe precies de inbreng van Adrie eruit zag in begintijd van het Natura netwerk, daar ben ik nog naar op zoek. Wat ik vermoed en hierbij vermeldt: Catrinus Douma uit Slootdorp zal door Adrie in de Graaf de facto gezien zijn als uitvoerder van wat Natura beoogde: op illegale wijze voedsel transporteren naar waar dit nodig was. In het geval van Catrinus Douma, naar het verzet in Hilversum.

Uitsnede uit een kaart van Nederland. De rode stippen verwijzen naar plaatsen waar Natura leden zaten. In Noord-Holland: Middenmeer, Oudkarspel, Heiloo, Zaandam, Haarlem, Amsterdam, Hoofddorp, Bussum, Hilversum. Bron: natura-apparaat.nl

Voedsel én wapens

Duidelijk is dat Adrie vanaf oktober 1944 er een taak bij kreeg: regelen van het transport van in West-Friesland gedropte wapens. Over deze geschiedenis, uitgevoerd door Laadgroep Wieringermeer valt meer te lezen in mijn bewerking van het ‘Verslag van de wapen- en voedseltransporten West-Friesland en de Wieringermeer’. In dit boek, de oerversie verscheen in juli 1945, zijn de dagboekaantekingen van Jan Blijdorp, Arie Groenenberg, Kees Oostwouder en Han Postel opgenomen. Adrie de Graaf was bij vele acties aanwezig.

Lees bijvoorbeeld dit fragment, over hoe het eraan toeging op 27 november 1944, nu 81 jaar geleden bij het vervoer van aardappelen, kaas en suiker, bestemd voor het verzet in Amsterdam.

27 november 1944 – Er was elders al 35 ton aardappelen ingeladen. De schipper was met volle schuit de ondiepe tocht ingevaren, op een moment dat het waterpeil in de Wieringermeerpolder ongeveer 50 cm hoger was dan normaal. Toen een paar dagen later het peil weer normaal was, zat het met aardappelen geladen schip zo vast als een muur. (…) Sicco Mansholt beloofde [bij het Heemraadschap, red.] te zullen zorgen dat het peil tijdelijk verhoogd werd, wat vandaag het geval was. Boer Herman Smid sleepte het schip met een trekker met gemak uit de modder. Het beurtvaartschip van Hannes van ’t Veer werd nu verder geladen. Er ging van de droppings niet zoveel mee: 30 geweren en wat klein goed. Die wapens plus de 35 ton aardappelen, 50 kazen en een baal suiker, alles dit keer voor [de ondergrondse van] Amsterdam.

Het boek vertelt van de dag tot dag hoe de transporten tussen oktober 1944 en mei 1945 verliepen, met alle hoogte- en dieptepunten.

TE koop à € 20,- bij

Vragen?
Neem contact op met Anita Blijdorp via anitablijdorp@gmail.com