Zaterdagmiddag 19 maart hield dhr. Roel Wittink een lezing, in een goed gevulde filmzaal, over achtergronden van de Joodse bewoners uit het werkdorp.
Het werkdorp werd op 20 maart 1941 door de SS’ers Willy Lages en Klaus Barbie ontruimd. Op 81 personen – leerlingen, personeel en kinderen – na. Zij mogen tot de ontruimingsdatum 1 augustus 1941 blijven. Hoe verging het de aanvankelijke blijvers? Acht werkdorpers – 5 vrouwen en 3 mannen – zijn uit kamp Westerbork ontsnapt. Hoe gebeurde dit? Roel Wittink is de drijvende kracht en redacteur van de website over het Joodse namenmonument in Slootdorp. Samen met Marieke Roos en Ina Hoogenbosch is deze opgezet.
Een verhaal dat vele kanten belichte. Wie waren degene die mochten blijven en wat gebeurde hiermee. Een aantal kaarten, gemaakt door Jard van der Lugt (TU Eindhoven), liet zien hoe deze mensen van ‘het kastje naar de muur’ werden gestuurd. Nadat de ruim 200 bewoners waren afgevoerd liet hij zien waar deze in Amsterdam verbleven soms op maar 750 meter afstand van het bureau van de joodse raad. Enkele bewoners werden extra belicht omdat het verhaal erachter zo bijzonder was. De verzetsgroep Westerweel werd ook genoemd. Er waren een aantal van de werkdorpers actief bij deze groep. Een vluchtroute over de Pyreneeën was een aangrijpend verslag. Vele vluchtelingen volgde deze route, in februari, Het was ijzig koud en was een helse tocht. Uiteindelijk bereikten velen via deze route Palestina. De boottocht met de Dora was ook een manier om mee te vluchten. Dit lukte niet altijd.
De blijvers zochten na de definitieve sluiting van het Werkdorp op 1 augustus 1941 zelf een plek om verder te kunnen boeren,(Gouda en Franeker) of gingen naar familie of Deventer. In Noord-Holland vonden 33 een plek, naar Deventer gingen er 18. Zij deden daar een beroep op Ru Cohen, de broer van de voorzitter van de Joodse Raad om een plek te vinden in de omgeving bij een boerengezin. Ru Cohen was al in de jaren twintig gestart met de opvang van Palestinapioniers die in opleiding waren voor een leven in Palestina.
Had je een sperr dan had je uitstel om op transport gezet te worden. Vanuit Westerbork werden ook ontsnappingen voorbereid. Bij een aantal is dit goed gelukt. Ze trokken overalls aan van de joden die de mensen de treinen in hielpen en droegen een witte band om de arm ter verduidelijking dat ze niet mee hoefden en daarover hun winterjas. Ze werden genoteerd bij het betreden van de trein. Daarbinnen gekomen deden ze hun winterjas uit en hielpen de anderen om plaats te nemen in de trein en hielpen om de koffers in het rek te leggen. Toen ze klaar waren gingen ze weer uit de trein zonder jas en niets vermoedend konden ze later ontsnappen.
Dit is op deze manier meerdere keren gelukt. Waren ze eenmaal uit Westerbork dan doken ze onder en konden ze zo verder vluchten. Het was een bizar verhaal, knap dat het ze gelukt was en je vroeg je af of de Duitsers het niet in de gaten hadden. Nee, dat kwam pas uit op de eindbestemming, daar werden de mensen weer geteld en als bleek dat er een aantal misten konden ze niet meer achterhalen waar ze ontsnap waren. Een vals Sonder-ausweis, waarmee je werkopdrachten buiten het kamp Westerbork kon uitvoeren, bod een mogelijkheid om te ontvluchten. In de 14 maanden dat Paul Siegel gevangen zat, konden hij en Martin Uffenheimer, hij was werkdorper, op 2 februari 1944 ontsnappen.
Het was een leerzame lezing en verhelderend. De verhalen over de bewoners van het werkdorp verteld meer dan dat we ooit geweten hebben. Op de website: www.werkdorpwieringermeer.nl staat een schat aan biografische gegevens van de bewoners, leerlingen en personeel. Een indringend overzicht van en inzicht in deze mensen, Werkdorpers die zijn vermoord door de nazi’s tijdens WOII. Binnenkort ook in het Engels en Duits te lezen.
